Menteşe Beyliği’nin Mermer Gerdanlığı: Milas Firuz Bey Camii

Muğla’nın tarih kokan ilçesi Milas’ın merkezinde, antik çağlardan kalma anıtların arasında, adeta bir mermer gerdanlık gibi parlayan bir yapı durur: Firuz Bey Camii. Halk arasında daha çok “Kurşunlu Cami” olarak bilinen bu eser, alışılmışın dışındaki mimari tasarımı, Bursa üslubunu andıran yapısı ve incecik taş işçiliğiyle, Anadolu Beylikleri döneminin ne kadar özgün ve yenilikçi eserler ortaya koyabildiğinin en somut kanıtıdır. Bu cami, Selçuklu, Osmanlı ve hatta Gotik sanat esintilerini tek bir potada eriten, eşsiz bir mimari deneyim sunar.

Bir Valinin Menteşe Topraklarına Hediyesi

Caminin tarihi, Osmanlı Devleti’nin Fetret Devri’ni yaşadığı ve Anadolu’da beyliklerin yeniden güçlendiği bir döneme, 14. yüzyılın sonlarına uzanır. Cami, Menteşeoğulları Beyliği döneminde Milas’ta valilik yapan ve Osmanlı Sultanı I. Bayezid’in (Yıldırım) torunu olan Hoca Firuz Bey tarafından 1394 yılında inşa ettirilmiştir. Firuz Bey’in Osmanlı hanedanına mensup olması ve dönemin Osmanlı başkenti Bursa’daki mimari gelişmeleri yakından bilmesi, bu caminin neden klasik Beylik dönemi yapılarından ayrışıp erken dönem Osmanlı mimarisinin izlerini taşıdığını açıklar.

Stillerin Ahenkli Dansı

Firuz Bey Camii’nin en büyüleyici yönü, farklı mimari stilleri şaşırtıcı bir ahenkle bir araya getirmesidir.

Bursa Esintisi ve “T” Planı: Cami, o dönemde Osmanlı’nın başkenti olan Bursa’da popüler olan “Ters T Planlı” veya “Zaviyeli” cami planının bir yansımasıdır. Bu planda, ana ibadet mekanının iki yanında, yolcuların ve dervişlerin konaklaması için kullanılan birer yan mekan (tabhane) bulunur. Bu özellik, Firuz Bey Camii’ni Ege’deki diğer beylik camilerinden tamamen ayırır.

Mermer İşçiliğinin Zirvesi: Caminin en göz alıcı kısmı, yeşil damarlı mermerlerin kullanıldığı ana giriş kapısı (taçkapı) ve mihrabıdır. Selçuklu mukarnas geleneğini devam ettiren kapı, incecik geometrik ve bitkisel desenlerle süslüdür. Mihrap ise adeta dantel gibi işlenmiş mermer bir şaheserdir. Bu mermer işçiliği, Menteşe ustalarının taş sanatındaki maharetini gözler önüne serer.

Gotik Pencereler: Yapının belki de en şaşırtıcı detayı, ana kubbenin kasnağında ve avlu cephesindeki pencerelerde görülen Gotik tarzdaki kemer formlarıdır. O dönemde Ege’deki Latin (Ceneviz, Venedik) ticari kolonileri ve Rodos Şövalyeleri ile olan etkileşimlerin bir sonucu olduğu düşünülen bu detay, yapıya Batılı bir zarafet katmaktadır.

Yeşil ve Kırmızı Uyumu: Yapının hem içinde hem de dışında, özellikle pencerelerin etrafında kırmızı ve yeşil renkli taşların ve çinilerin bir arada kullanıldığı görülür. Bu renkli taş işçiliği, yapıya görsel bir zenginlik ve canlılık katar.

Beylikler Dönemindeki Yeri ve Önemi

Mimari Bir Deney: Firuz Bey Camii, erken dönem Osmanlı mimarisinin Batı Anadolu’daki ilk ve en önemli temsilcisidir. Bu, onu bir beylik yapısı olmanın ötesine taşır.

Kültürel Etkileşimlerin Kanıtı: Bünyesinde Selçuklu, Osmanlı, Memlük ve hatta Gotik sanatından izler barındırması, 14. yüzyıl Ege’sinin ne kadar kozmopolit ve kültürel etkileşimlere açık bir bölge olduğunun somut bir kanıtıdır.

Taş Ustalığının Simgesi: Milas ve çevresindeki zengin mermer yataklarının, Menteşe Beyliği ustalarının elinde nasıl bir sanat eserine dönüştüğünün en parlak örneğidir.

“Kurşunlu Cami”: Adını, büyük kubbesinin tamamen kurşun levhalarla kaplı olmasından alır. Bu, o dönem için oldukça masraflı ve görkemli bir uygulamaydı.

Firuz Bey Camii, Milas’ın merkezinde, sizi bir anda Bursa’ya, Şam’a veya bir Avrupa katedraline ışınlayabilecek kadar çok yönlü ve sürprizlerle dolu bir yapıdır. O, sadece bir ibadethane değil, aynı zamanda medeniyetlerin buluşma noktası olan bir coğrafyanın taşa kazınmış özetidir.