Bir Anıtın Yıkılışı ve Bir Anlaşmazlığın Mirası: Bâbürî Mescidi

Hindistan’ın Uttar Pradeş eyaletindeki kutsal Ayodhya şehrinde, bir zamanlar Babür İmparatorluğu’nun ilk dönemlerinin bir yadigârı olarak yükselen, ancak bugün yerinde olmayan bir yapı vardı: Bâbürî Mescidi. Adını imparatorluğun kurucusu Babür’den alan bu cami, sadece bir mimari eser değil; aynı zamanda Hindistan’ın en derin ve en uzun süreli dini ve siyasi anlaşmazlıklarından birinin merkez üssüydü. 1992 yılında yıkılmasıyla, sadece bir yapı değil, aynı zamanda bir medeniyetin karmaşık geçmişinin bir parçası da yok oldu. Bâbürî Mescidi’nin öyküsü, mimariden çok, inancın, siyasetin ve tarihin kesişimindeki fay hatlarının öyküsüdür.

Bir İmparatorluğun İlk İzleri ve Yüzyılların Anlaşmazlığı

Kuruluşu: Cami, Babür İmparatorluğu’nun kurucusu olan Sultan Babür’ün emriyle, komutanlarından Mir Baki tarafından 1528-1529 yıllarında inşa edilmiştir.

Mimarisi (Ayakta Durduğu Haliyle): Bâbürî Mescidi, Delhi veya Agra’daki sonraki dönem Babür camilerinin anıtsallığına ve zengin süslemesine sahip değildi. Daha çok, imparatorluğun ilk dönemlerinin ve eyalet mimarisinin özelliklerini taşıyan, üç kubbeli, mütevazı ama sağlam bir yapıydı. Kendisinden önceki Şarki Sultanlığı mimarisinden izler taşıyan stiliyle, bölgenin mimari tarihinin bir parçasıydı.

Anlaşmazlığın Kökleri: Caminin trajedisi, inşa edildiği arazinin konumundan kaynaklanmaktadır. Bu tepe, Hindular tarafından tanrı Vişnu’nun en önemli reenkarnasyonlarından biri olan Rama’nın doğum yeri (Ram Janmabhoomi) olarak kabul edilen son derece kutsal bir alandır. Yüzyıllar boyunca Hindu grupları, caminin, bu alanda daha önce bulunan bir Rama tapınağının yıkılarak yerine inşa edildiğini iddia ettiler. Bu iddia, nesiller boyu devam eden ve zamanla Hindistan’ın en büyük siyasi ve toplumsal sorunlarından birine dönüşen bir anlaşmazlığın temelini oluşturdu.

Yıkım ve Sonrası

6 Aralık 1992: Yüzyıllardır süren gerilim, 6 Aralık 1992’de doruk noktasına ulaştı. O gün, Hindistan’ın dört bir yanından gelen radikal Hindu ırkçılarından ve yobazlarından oluşan büyük bir kalabalık, güvenlik güçlerini aşarak tarihi camiyi balyozlar, kazmalar ve levyelerle tamamen yıktı. Bu olay, tüm dünyada şok etkisi yarattı ve ardından ülke geneline yayılan, binlerce insanın hayatını kaybettiği büyük toplumsal şiddet olaylarını tetikledi.

Hukuki Süreç ve Karar: Yıkımın ardından, arazinin mülkiyeti üzerine on yıllar süren karmaşık bir hukuki süreç başladı. 2019 yılında Hindistan Yüksek Mahkemesi, nihai kararını açıkladı. Mahkeme, arazinin bir Hindu tapınağı (Ram Mandir) inşa edilmesi için bir vakfa verilmesine, Müslüman topluluğuna ise Ayodhya’da yeni bir cami inşa etmeleri için alternatif ve belirgin bir arazi tahsis edilmesine karar verdi.

Bir Hafıza Mekânı Olarak Mirası

Fiziksel Yokluk, Sembolik Varlık: Bugün Bâbürî Mescidi’nin en büyük önemi, artık fiziksel olarak var olmamasında yatmaktadır. O, taş ve harçtan bir yapı olmaktan çıkıp, Hindistan’daki Hindu-Müslüman ilişkilerinin, sekülerizm tartışmalarının ve siyasetin dini nasıl kullandığının en güçlü sembolü haline gelmiştir.

Kültürel Mirasın Kırılganlığı: Bâbürî Mescidi’nin öyküsü, tarihi anıtların ve kültürel mirasın, siyasi ve dini çatışmalar karşısında ne kadar savunmasız ve kırılgan olabildiğinin acı bir örneğidir.

Bâbürî Mescidi’nin hikayesi, mimari bir güzelliğin değil, bir anıtın nasıl bir toplumsal yara ve hafıza mekanına dönüşebileceğinin hüzünlü bir kaydıdır. Taşları yok olmuş olsa da, mirası ve temsil ettiği karmaşık duygular, Hindistan’ın sosyal ve siyasi manzarasını şekillendirmeye devam etmektedir.