Boğaz’a Nazır Bir Barok Zarafeti: Üsküdar Ayazma Camii

Üsküdar’ın Salacak sırtlarında, Kız Kulesi’ne ve tarihi yarımadanın o eşsiz siluetine hakim bir tepenin yamacına bir inci gibi kondurulmuş olan Ayazma Camii, 18. yüzyıl Osmanlı mimarisinin zarafetini ve inceliğini yansıtan bir başyapıttır. Nuruosmaniye Camii ile başlayan Barok akımının en güzel takipçilerinden olan bu yapı, konumu, hareketli cephesi ve bir saray köşkünü andıran Hünkâr Kasrı ile sadece bir ibadethane değil, aynı zamanda Boğaziçi’nin ruhuna uygun, estetik bir anıttır.

Bir Sultanın Annesine ve Kardeşine Vefası

Cami, Nuruosmaniye’yi tamamlayan ve Fatih Camii’ni yeniden inşa ettiren, Barok üslubuna olan düşkünlüğüyle bilinen Sultan III. Mustafa tarafından 1757-1761 yılları arasında yaptırılmıştır. Ancak bu caminin banisi, sultanın kendisi kadar, onun vefasıdır. Sultan III. Mustafa, bu zarif eseri, genç yaşta kaybettiği annesi Mihrişah Emine Sultan ile ağabeyi Şehzade Süleyman’ın ruhlarına ithaf etmiştir. Bu dokunaklı ithaf, camiye sadece mimari bir değer değil, aynı zamanda insani ve duygusal bir derinlik de katar. Caminin mimarının, Fatih Camii’ni yeniden inşa eden Mimar Mehmed Tahir Ağa olduğu düşünülmektedir.

Mimaride Zarafet ve Işığın Oyunu

Ayazma Camii, Osmanlı Barok üslubunun tüm karakteristik özelliklerini bünyesinde barındırır.

Yamaçtaki Mimari Çözüm: Cami, oldukça eğimli bir araziye inşa edildiği için, yüksek bir bodrum katı (subasman) üzerine oturtulmuştur. Bu mimari çözüm, camiye yoldan bakıldığında daha anıtsal ve görkemli bir duruş kazandırır.

Hareketli ve Süslü Cephe: Klasik mimarinin sakin ve ağır duruşunun aksine, Ayazma Camii’nin cephesi son derece hareketli ve dekoratiftir. Geniş ve dalgalı saçaklar, bunları taşıyan C ve S kıvrımlı konsollar, istiridye kabuğu motifleri ve farklı formlardaki (dikdörtgen, sivri kemerli ve elips) pencereler, cephede sürekli bir ışık-gölge oyunu yaratarak yapıya canlılık katar.

Hünkâr Kasrı: Caminin sol tarafında, yapıya bitişik olarak inşa edilmiş olan Hünkâr Kasrı (Padişah Köşkü), Barok dönemi sivil mimarisinin en güzel örneklerinden biridir. Padişahın namaz öncesi ve sonrası dinlenmesi, devlet işlerini görüşmesi için tasarlanan bu köşk, camiyle tam bir bütünlük içindedir ve yapıya bir yalı-cami havası verir.

Aydınlık İç Mekân: Kare planlı ve tek kubbeli olan caminin içi, cephedeki çok sayıda pencere sayesinde bol ışık alır. Bu aydınlık atmosfer, Barok üslubunun en sevdiği unsurlardan biridir. İç mekândaki kalem işi süslemeler ve mermer işçiliği, dış cephedeki zarafeti içeriye taşır.

“Ayazma”: Kutsal Suyun Mirası

Caminin “Ayazma” isminin kökeni, İstanbul’un çok katmanlı tarihine dayanır. Cami inşa edilmeden önce, bu arazide Bizans döneminden kalma, şifalı ve kutsal olduğuna inanılan bir su kaynağı, yani bir “ayazma” bulunuyordu. Halk arasında bilinen ve saygı duyulan bu mekana bir cami inşa edilmesi, Osmanlı’nın fethettiği toprakların kutsal kabul edilen mekanlarını kendi inancıyla yeniden kutsama ve sahiplenme geleneğinin bir parçasıdır.

Üsküdar Siluetindeki Yeri

Boğaziçi’nin Barok İncisi: Ayazma Camii, Nuruosmaniye ve Laleli Camileri ile birlikte, İstanbul’daki 18. yüzyıl Barok mimarisinin en önemli üç örneğinden biridir ve bu üslubun Anadolu yakasındaki en zarif temsilcisidir.

Saray Estetiği: Mimarisi ve süslemeleriyle, bir ibadethaneden çok, dönemin Boğaziçi yalılarını ve saraylarını andıran sivil bir estetiğe sahiptir.

Üsküdar’ın Sembolü: Konumu ve zarif siluetiyle, Üsküdar’ın ve Boğaziçi’nin o eşsiz manzarasının ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.

Ayazma Camii, bir tepenin yamacından İstanbul’a sevgiyle bakan, bir sultanın vefasını, 18. yüzyılın estetik ruhunu ve şehrin kadim tarihini bir araya getiren, mutlaka görülmesi gereken bir zarafet anıtıdır.