Gelenekleri Yıkan Mabet: TBMM Külliyesi Camii

Türkiye Cumhuriyeti’nin yönetim kalbi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin geniş ve yeşil kampüsü içinde, alışılmışın tamamen dışında, adeta toprağın içine alçakgönüllülükle yerleşmiş bir yapı bulunur: TBMM Külliyesi Camii. Ne devasa bir kubbesi, ne de göğe uzanan klasik minareleri vardır. Süslemeden, çiniden, anıtsal portallerden arındırılmış bu yapı, İslam’ın özündeki sadeliği, doğayla bütünleşmeyi ve modern mimarinin en saf dilini kullanarak, ibadet mekanına dair tüm ezberleri bozan, cesur ve devrimci bir eserdir.

Devletin Kalbinde Modern ve Mütevazı Bir İbadethane

1980’li yıllarda, Meclis’in artan ihtiyacını karşılamak üzere, TBMM kampüsü içinde yeni bir cami yapılması kararlaştırılır. Bu önemli görev, Meclis’in ana binası da dahil olmak üzere Türkiye’de modern mimarinin en önemli eserlerine imza atmış olan Mimar Behruz Çinici ve oğlu Can Çinici’ye verilir. 1989’da tamamlanan cami, mimarların bilinçli bir tercihle, devletin en yüce kurumu olan Meclis’in anıtsal yapısını gölgede bırakmayacak, aksine onunla ve peyzajla tam bir uyum içinde olacak, mütevazı ve modern bir ibadethane olarak tasarlanmıştır. Bu, laik bir cumhuriyetin kalbinde, din ve devlet işlerinin mimari dille nasıl dengelendiğinin zarif bir ifadesidir.

Mimaride Ezber Bozan Bir Yaklaşım

TBMM Camii, geleneksel cami mimarisinin sembolik unsurlarını reddetmek yerine, onları modern bir dille yeniden yorumlar.

Toprağa Gömülü Tasarım: Cami, arazi eğiminden faydalanılarak, büyük ölçüde toprağın içine gömülü olarak tasarlanmıştır. Bu, hem yapının peyzaj içinde adeta erimesini sağlar hem de İslam’daki “tevazu” (alçakgönüllülük) kavramına mimari bir gönderme yapar.

Şeffaf Kıble Duvarı: Yapının en çarpıcı ve en felsefi unsurudur. Klasik camilerdeki süslü ve masif kıble duvarının aksine, bu caminin kıble duvarı tamamen camdan yapılmıştır ve eğimli bir bahçeye bakar. Bu devrimci tasarım, cemaatin duasını ve yönelişini somut bir duvarla sonlandırmak yerine, onu Allah’ın yarattığı doğaya, ağaçlara, gökyüzüne ve suya açar. İbadetin, doğa aracılığıyla Yaradan’a ulaştığı derin bir felsefeyi simgeler.

Kubbesiz ve Simgesel Minareli: Geleneksel kubbe formunun yerini, eğimli, basamaklı bir beton çatı almıştır. Klasik minareler yerine ise, kıble duvarının iki yanında, biri balkonlu diğeri selvi ağacı motifli iki simgesel kule bulunur. Bu, geleneksel unsurların nasıl soyutlanarak modern bir kimliğe büründürülebileceğinin kanıtıdır.

Sadelik ve Öz: Caminin içi, brüt beton duvarları, ahşap minberi ve zeminindeki geleneksel Türk halılarıyla son derece sadedir. Bu sadelik, dikkati süslemelerden arındırarak, ibadetin ve tefekkürün en saf, en öz haline odaklanmayı amaçlar.

Dünya Mimarisindeki Yeri ve Önemi

Ağa Han Mimarlık Ödülü: TBMM Camii, modern mimarinin ilkelerini İslam’ın ruhani değerleriyle bu denli başarılı bir şekilde birleştirmesi nedeniyle, 1995 yılında dünyanın en prestijli mimarlık ödüllerinden biri olan Ağa Han Mimarlık Ödülü‘nü kazanmıştır.

Modern Cami Mimarîsinin Kilometre Taşı: Yapı, tüm dünyada “modern bir cami nasıl olmalı?” sorusuna verilmiş en cesur, en entelektüel ve en başarılı cevaplardan biri olarak kabul edilir. Geleneksel formlara bağlı kalmadan da son derece ruhani ve anlamlı bir ibadet mekanı yaratılabileceğini kanıtlamıştır.

TBMM Külliyesi Camii, ziyaretçisine tarihi bir yolculuk değil, mimariye, felsefeye ve inancın özüne dair entelektüel bir sorgulama sunan, Cumhuriyet dönemi Türk mimarisinin yüz akı bir eseridir.